Esans hammaddeleri menşei bakımından iki grupta toplanır:
- Natürel
Hammaddeler
- Kimyasal
Hammaddeler
Naturel Hammaddeler, genellikle tek bir kokulu bitkiden
fiziksel metotlar ile elde edilen az-çok uçucu olan ürünlerdir. Bu maddelerin
uluslararası adı Essential Oil, ülkemizde kullanılan isimleri Uçan yağ veya
Eterik yağ'dır.
Essential oil; bitkilerin çiçek, yaprak, meyve, tohum, gövde ve köklerinden
elde edilirler. Örneğin;
Çiçeklerden ; gül, yasemin, menekşe, portakal çiçeği
Yapraklardan ; biberiye (rosemary), defne, fesleğen (basil)
Meyvelerden ; portakal, limon, mandalina
Tohumlardan ; anis oil(anason), carrot oil (havuç tohumu)
Gövdelerden ; tarçın (cinnamon), styrax, çam oil
Köklerden ; orris oil (zambak)
Hayvansal menşeyli natürel maddelerde civet, costorium oil
ve musctur. Bu maddeler Himalaya dağlarında yaşayan bir cins kedi ve keçinin
genital organlarından elde edilmektedir.
Ülkemiz çok çeşitli iklim kuşakları ve de çeşit açısından zengin bir bitki
örtüsüne sahip olunmasına rağmen, bitkisel menşeli natürel hammadde üretimi
yeteri kadar yapılamamaktadır. Çünkü bu konuda henüz gerekli zirai araştırma
yapılarak kültür bitkileri üretilmemektedir. Yalnızca doğa bitkilerinden
üretilen bazı eterik yağların üretimi yapılmaktadır. Üretilen bu ürünlerin
kimyasal özelliği de o yıl ki iklim şartlarına bağlı olarak değişiklikler
gösterdiğinden hiçbir zaman standart özelliklerde üretilmesi mümkün
olamamaktadır. Oysa esansta, ürün kalitesinin standardı ve bu standardın
devamlılığı açısından; formülasyonda kullanılan hammaddelerin, özelliklerinin
standart olması kaçınılmaz ve de gerekli bir zorunluluktur.
Ülkemizde üretilen eterik yağlar şunlardır;
defne yaprağı yağı(lauriel leaf oil), kekik yağı, anis oil (anason yağı),
biberiye yağı, gül yağı (rose oil) ve sığala (styrax)dır. Styrax tüm dünya
esansçılarının fixatif amaçla kullanıldığı çok önemli bir maddedir. Dünyada
ancak iki ülkede yetişebilen Günlük ağacından üretilmektedir. Bu ülkelerden bir
tanesi Türkiye'dir ve yapılan üretimin tamamına yakını yurtdışına ihraç
edilmektedir. Sığala yağının (sytrax) üretimi, sanayi şeklinde olmayıp
kişilerin evlerinde kendi imkanlarıyla ilkel metotlarla yapılmaktadır. Bir
diğer önemli natürel hammadde üretimimizde gül yağı üretimidir. Bu üretim
bildiğimiz klasik imbikleme sistemi (su buharı) ile Isparta Bölgesinde
yapılmaktadır. Türk gül yağları dünya pazarlarında büyük beğeni ile
aranılmaktadır. Natürel hammaddelerin en büyük üreticileri bitkiörtüsü
zenginliği olan ülkelerdir. Hindistan, Brezilya, ve Çin ilk sıralarda olan
ülkelerdir.
Essential oil eldesi için aşağıdaki yöntemler
kullanılmaktadır:
- Su
Buharı Destilasyonu
- Solvent
Ekstraksiyonu
- Enfleurage
- Maserasyon
- Pres
- Ultrasonik
Dalga
- Su
buharı destilasyonu: Bu yöntem ısıya dayanıklı ve verimi çok düşük olmayan
bitkilerde kullanılır.( En önemli örnek gül)
- Solvent
ekstraksiyonu: Daha ucuz sistemdir. Bitki yaprak, gövde ve köklerinin,
meyvelerin ve yosunların, benzen, benzen+aseton, benzen+petrol eteri,
benzen+alkol karışımı gibi solventlerle, sıvı butan ve sıvı karbondioksit
gazı ile yapılır. Elde edilen madde 'conkret'tir. Conkret, saf alkol ile
alçak basınç altında destile edildiğinde 'absolue' ürün elde edilir.
- Enfleurage:
Soğuk işlemdir. Isıya dayanıksız ve verimi düşük olan bitkilerde
uygulanır. Saf ve kokusuz katı yağlar çiçek petalleri ile cam levha
üzerinde karıştırılır ve 24 saat bekletilir. Esansı emen yağ, alkol ile
ekstrakte edilir. Eterik yağ bitkisel mum ve diğer bitkisel maddeleri de
içerdiğinden yarı katıdır. Conkret olarak tanımlanır. Pahalı bir
yöntemdir. Fransa'nın GRASSE bölgesinde uygulanırdı.
- Maserasyon:
Sıcak işlemdir. Çiçek petalleri 40-60°C deki yağ karışımında 1-2 saat süre
ile tutulup, yağ bir solvent ile ekstrakte edilir. Toplanmalarından sonra
çok kısa sürede bozulan çiçeklerde uygulanır. Bu yöntemle elde edilen ürün
concret tipi bir üründür.
- Pres:
Turunçgil meyvelerinin kabuklarına uygulanır. Meyve suyu fabrikalarında,
arta kalan kabuklarda uygulanır.
- Ultrasonik
dalga: Son teknolojik yöntemdir. Ultrasonik dalgalarla esans içeren
keseciklerin dış zarlarını yırtıp, delerek esansı dışarı alma yöntemidir.